Banner Portal
A ficção da verdade nas "Astronômicas" de Manílio
PDF

Palavras-chave

Manílio
Astronômicas
Poesia didática
Astrologia antiga
Ficção poética

Como Citar

FERNANDES, Marcelo Vieira. A ficção da verdade nas "Astronômicas" de Manílio. Phaos: Revista de Estudos Clássicos, Campinas, SP, v. 22, n. 00, p. e022008, 2022. DOI: 10.20396/phaos.v22i00.17241. Disponível em: https://econtents.bc.unicamp.br/inpec/index.php/phaos/article/view/17241. Acesso em: 19 jul. 2024.

Resumo

O problema do tratamento poético aplicado à exposição de matérias técnicas é tema rapidamente abordado em algumas tradições críticas antigas e, por vezes, no interior do próprio discurso de certos poetas didáticos. É o caso de Manílio, que em suas Astronômicas nos apresenta como mestre uma persona doctoris para quem a ornamentação poética do enunciado técnico representa, conflituosamente, uma impossibilidade material, uma dificuldade métrica e uma necessidade didática. Mas, sendo ainda uma forma sofisticada de prazer para o poeta, a exposição metrificada de objetos matemáticos mais complexos da astrologia, que o seduzem de modo particular, é ocasião para o exercício de certas variações poéticas que às vezes o levam, inadvertidamente, à confecção de lições tecnicamente incorretas. Para tratar desses pontos, faço aqui, então, uma rápida introdução a algumas das questões acerca da poesia didática antiga e à própria leitura do poema de Manílio (em geral pouco conhecido entre os estudantes brasileiros de letras clássicas), com a exposição de alguns passos importantes de sua reflexão metapoética e a rápida ilustração de um de seus erros técnicos.

https://doi.org/10.20396/phaos.v22i00.17241
PDF

Referências

ABRY, J.-H. L’Astronomie à Rome: Les Astronomiques de Manilius. Pallas, Aix et Toulouse, n. 30, p. 49-61, 1983.

ABRY, J.-H. Les Anaphorai des signes du zodiac dans les écrits astrologiques. In: ARGOUD, G.; GUILLAUMIN, J.-Y. (Org.). Sciences exactes et sciences appliquées à Alexandrie. Saint-Étienne: Publications de l’Université de Saint-Étienne, 1998, p. 305-324.

BAILEY, D. R. S. The Loeb Manilius. Classical Philology, Chicago, vol. 74, p. 158-69, 1979.

BARTON, T. Ancient Astrology. London: Routledge, 1994.

BOTTERO, J. L’Astrologie Mésopotamienne: l’Astrologie dans son plus vieil état. In: BAKHOUCHE, B.; MOREAU, A.; TURPIN, J.-C. (Org.). Les astres. Tome I: Les astres et les mythes, la description du ciel. Tome II: Les correspondances entre le ciel, la terre et l’homme, les “survivances” de l’astrologie antique. Actes du Colloque International de Montpellier, 23-25 mars 1995. Montpellier: Presses de l’Imprimerie de l’Université Paul-Valéry Montpellier III, (t. II), 1996, p. 159-181.

BOUCHE-LECLERCQ, A. L’Astrologie grecque. Paris: Leroux, 1899.

BRIND’AMOUR, P. Manilius and the Computation of the Ascendant. Classical Philology, Chicago, vol. 78, p. 144-148, 1983.

CAVALLO, G.; FEDELI, P.; GIARDINA, A. (Org.). Lo spazio letterario di Roma Antica: vol. I – la produzione del texto. Roma: Salerno, 2004.

DALZELL, A. The Criticism of Didactic Poetry: Essays on Lucretius, Virgil, and Ovid. Toronto: University of Toronto Press, 1996.

DOMENICUCCI, P. Il tema del catasterismo negli Astronomica di Manilio. In: LIUZZI, D. (Org.). Manilio fra poesia e scienza. Atti del convegno – Lecce, 14-16 maggio 1992. Galatina: Congedo, 1993, p. 211-129.

EFFE, B. Dichtung und Lehre: Untersuchungen zur Typologie des antiken Lehrgedichts. München: Beck, 1977.

ESCALÍGERO, J. J. M. Manilii Astronomicon, a Iosepho Scaligero ex vetusto codice Gemblacensi infinitis mendis repurgatum. Eiusdem Iosephi Scaligeri notae, quibus auctoris prisca astrologia explicatur, castigationum caussae redduntur, portentosae transpositiones in eo auctore antiquitus commissae indicantur. Acesserunt quaedam Clarissimorum Virorum Thomae Renesi et Ismaelis Bullialdi animadversiones. Argentorati: Bockenhoffer (ed. póst. J. H. Boeclerus), 1655.

FERABOLI, S.; FLORES, E.; SCARCIA, R. Manilio, il poema degli astri (Astronomica). 2 vols. Milano: Mondadori, 2001.

FERNANDES, M. V. As faces da razão: instrução e mimese nas Astronômicas de Manílio. 2012. 312 p. Tese (Doutorado em Letras Clássicas). Faculdade de Filosofia, Letras e Ciências Humanas, Univer-sidade de São Paulo, 2012.

FERNANDES, M. V. Manílio. Astronômicas, tradução, introdução e notas. 2006. 292 p. Dissertação (Mestrado em Letras Clássicas). Faculdade de Filosofia, Letras e Ciências Humanas, Universidade de São Paulo, 2006.

FLORES, E. Aspetti della tradizione manoscritta e della ricostruzione testuale in Manilio. In: LIUZZI, D. (Org.). Manilio fra poesia e scienza. Atti del convegno – Lecce, 14-16 maggio 1992. Galatina: Con-gedo, 1993, p. 9-19.

FLORES, E. Testo critico. In: MANILIO. Il poema degli astri. Testo critico a cura di Enrico Flores, traduzione di Riccardo Scarcia, commento a cura di Simonetta Feraboli e Riccardo Scarcia. Mila-no: A. Mondadori: 2001, p. 8-186 (vol. I), p. 8-238 (vol. II).

FOWLER, D. The Didactic Plot. In: DEPEW, M.; OBBINK, D. (Org.). Matrices of Genre: Authors, Canons, and Society. Cambridge, Mass./London: Harvard University Press, 2000, p. 205-219.

GALE, M. (Org.). Latin Epic and Didactic Poetry. Wales: The Classical Press of Wales, 2004.

GOOLD, G. P. M. Manilii Astronomica, editio correctior editionis primae (MCMLXXXV). Stutgardiae et Lipsiae: Teubner, 1998.

GOOLD, G. P. Manilius: Astronomica. With an English translation by G. P. Goold. Cambridge, Mass./London: Harvard University Press/Heinemann, 1977.

HALLIWELL, S. The Poetics of Aristotle. Translation and commentary by S. Halliwell. Chapel Hill: Uni-versity of North Carolina Press, 1987.

HOUSMAN, A. E. M. Manilii Astronomicon Liber Quartus. Recensuit et enarrauit A. E. Housman. Londini: Richards, 1920.

HOUSMAN, A. E. M. Manilii Astronomicon Liber Tertius. Recensuit et enarrauit A. E. Housman. Londini: Richards, 1916.

HÜBNER, W. L’Astrologie dans l’antiquité. Pallas, Aix et Toulouse, n. 30, p. 1-24, 1983.

JACOB, F. M. Manilii Astronomicon libri quinque. Recensuit Fridericus Jacob. Berolini: Reimer, 1846.

JANKO, R. Aristotle on Comedy: Towards a Reconstruction of Poetics II. Berkeley and Los Angeles: Uni-versity of California Press, 1984.

KAIBEL, G. Comicorum graecorum fragmenta, edidit Georgius Kaibel. Vol. I fasc. prior. Berolini: Weid-mann, 1899.

LANDOLFI, L. Andromeda: Intreccio di modelli e punti di vista in Manilio. Giornale italiano di filologia, Perugia, vol. 45, p. 171–94, 1993.

LIUZZI, D. (Org.). Manilio fra poesia e scienza. Atti del convegno – Lecce, 14-16 maggio 1992. Galatina: Congedo, 1993.

MOELLER, J. Studia Maniliana, dissertatio inauguralis. Marpurgi/Lipsiae: Teubner, 1901.

MURGATROYD, P. Narrative Techniques in Manilius, Astronomica 5,538–618. Studies in Latin Litera-ture and Roman History, Bruxelles, vol. 7, p. 416-429, 1994.

PARRONI, P. G. Scienza e produzione letteraria. In: CAVALLO, G.; FEDELI, P.; GIARDINA, A. Lo spazio letterario di Roma Antica: vol. I – la produzione del testo. Roma: Salerno Editrice, 2004, p. 469-505.

PERUTELLI, A. Epica e poesia didascalica. In: MONTANARI, F. (Org.). La poesia latina: forme, autori, problemi. Roma: La Nuova Italia Scientifica, 1991, p. 11-75.

PERUTELLI, A. Il testo come maestro. In: CAVALLO, G.; FEDELI, P.; GIARDINA, A. Lo spazio letterario di Roma Antica: vol. I – la produzione del testo. Roma: Salerno Editrice, 2004, p. 277-310.

PÖHLMANN, E. Charakteristika des römischen Lehrgedichts. In. Aufstieg und Niedergang der römischen Welt, I.3. New York/Berlin: De Gruyter, 1973, p. 813-901.

ROMANO, E. Andromeda: L’epillio retorico (Manil. 5, 540–618). Atti della Accademia di Scienze, Lettere e Arti di Palermo, Palermo, vol. 38, n. 2, p. 213-235, 1980.

SALEMME, C. Introduzione agli Astronomica di Manilio. 2 ed. Napoli: Loffredo, 2000.

TOOHEY, P. Epic Lessons: an Introduction to Ancient Didactic Poetry. London: Routledge, 1996.

VAHLEN, I. Aristotelis de arte poetica liber, tertiis curis, recognovit et adnotatione critica auxit Iohannes Vahlen. Lipsiae: Hirzel, 1885.

VOLK, K. Manilius and his Intellectual Background. Oxford: Oxford University Press, 2009.

VOLK, K. The Poetics of Latin Didactic: Lucretius, Vergil, Ovid, Manilius. Oxford: Oxford University Press, 2002.

Creative Commons License

Este trabalho está licenciado sob uma licença Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.

Copyright (c) 2022 Phaos: Revista de Estudos Clássicos

Downloads

Não há dados estatísticos.